Có một di tích thành cổ đã đi vào trong thơ của Chế Lan Viên. Đó chính là thành cổ Đồ Bàn. Mời bạn cùng tham quan di tích thành cổ Chăm nhiều năm tại Bình Định qua bài viết dưới đây.
Thành cổ Đồ Bàn là một di tích lịch sử của người Chăm tọa lạc tại xã Nhơn Hậu, Thị xã An Nhơn, Bình Định. Thành còn được gọi là thành cổ Chà Bàn (Trà Bàn), thành Hoàng Đế hoặc thành Vijaya – một tiểu vương quốc nhỏ trong vương quốc Chăm Pa xưa.
Năm 1982, thành cổ Đồ Bàn được xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia. Đây cũng là niềm tự hào của người dân Bình định mỗi khi nhắc tới quê hương mình. 4 nhà thờ nổi tiếng gồm Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Yến Lan và Chế Lan Viên, đã lập nên một nhóm thơ lấy tên “Bàn Thành tứ hữu” nghĩa là bốn người bạn ở thành Đồ Bàn.
Đã đến Bình Định rồi thì đừng quên ghé thăm Kinh đô làng nghề tại Bình Định này bạn nhé!
Đôi nét về Thành cổ Đồ Bàn
“Thành Đồ Bàn hay Vijaya còn gọi là thành cổ Chà Bàn hoặc thành Hoàng Đế, nay thuộc địa phận xã Nhơn Hậu, Thị xã An Nhơn và cách thành phố Quy Nhơn 27 km về hướng tây bắc, là tên kinh đô của Chăm Pa trong thời kỳ Chăm Pa có quốc hiệu là Chiêm Thành.” – Theo Wikipedia
Theo nhiều tài liệu lịch sử, thành cổ Đồ Bàn được xây dựng vào năm 988 bởi nhà lãnh đạo của người Chăm là Harivarman II. Trước đó, triều đình của Chăm pa đã chạy vào phương Nam lánh nạn khi kinh đô cũ là Indrapura bị triều đình Đại Việt tấn công và phá hủy vào năm 982.
Tại đây, người Chăm đã tôn vinh một vị lãnh đạo lên ngôi vua lấy tên hiệu là Harivarman II vào năm 988. Viên thông ngôn người nhà Minh, Trung Quốc – Mã Đoan sau khi đến thăm Vijaya năm 1413. Được miêu tả Vijaya trong sách Doanh Nhai Thắng Lãm như sau: “Đi theo hướng tây nam một trăm lý thì sẽ tới kinh thành nơi nhà vua ngự, người ngoại quốc gọi là “Chiêm Thành”.
Kinh thành có lũy bằng đá bao quanh, ra vào qua bốn cổng, có lính canh gác. Điện vua thì cao và rộng, phần mái ở trên lớp ngói nhỏ hình thuẫn. Bốn bức tường bao quanh có đắp trang trí công phu bằng gạch và hồ, rất gọn ghẽ. Các cánh cửa được làm bằng gỗ cứng, chạm trổ hình thù dã thú và cầm súc.
Nhà cửa dân cư trong thành lợp mái tranh, chiều cao mái hiên (tính từ mặt đất) không quá ba “thước”. Ra vào phải khom lưng cúi đầu, ai cao quá thì thật là bực mình. Thành Vijaya là kinh đô của Chăm Pa trong 5 thế kỷ, từ năm 999 đến năm 1471 sau khi được chính thức chọn là quốc đô năm 999. Trong khoảng thời gian này, 8 ngôi tháp đã được các triều vua Chăm cho xây dựng ở kinh đô Vijaya.
Thành cổ Đồ Bàn qua nhiều thế kỉ
Trong khoảng 5 thế kỷ làm kinh đô của người Chăm, Vijaya nhiều lần bị tấn công bởi các nhà nước Đại Việt, Chân Lạp, Xiêm, Nguyên Mông. Đến năm 1471, quân đội Đại Việt đã tấn công thành Vijaya. Và đây là trận chiến quyết định chấm dứt sự tồn tại sau 5 thế kỷ. Và thành Đồ Bàn bị bỏ hoang từ đó.
Đến cuối thế kỷ 18, vua Tây Sơn Nguyễn Nhạc đã xây dựng thành Hoàng Đế làm kinh đô trên nền thành Vijaya cũ. Chính vì thế, nhiều người cũng gọi Vijaya là thành Hoàng Đế. Sau đó bị đổi tên thành thành Bình Định khi chúa Nguyễn Ánh tấn công năm 1799. Và đến 1986 thì bị vua Gia Long phá bỏ khi chuyển thủ phủ về Quy Nhơn.
Thành Hoàng Đế được miêu tả trong nhiều sách sử lược gồm 3 lớp thành ngoại, thành nội và tử cấm thành. Trong đó, thành ngoại có chu vi khoảng 7,4 km, thành nội 1,6 km, “tử cấm thành” 600 m. Di tích thành cổ Vijaya còn lưu lại rất ít các dấu tích của vương triều Chăm pa trong đó có đôi sư tử bằng đá. Đôi sư tử này được chạm trổ theo phong cách nghệ thuật của Bình Định khoảng thế kỷ 12-14.
Mời bạn khám phá thêm nét đẹp với kiến trúc chăm tại Tháp Bánh Ít Bình Định bạn nhé!
Vijaya cũng không còn nhiều quá nhiều dấu vết lịch sử ngoài hào cạn, những dải tường lũy bằng đá ong lịch sử. Tuy nhiên, thành cổ Đồ Bàn vẫn còn lối đi lát đá hoa cương, tượng voi đá, hay một thửa giếng vuông và gò Thập Tháp phía bên cửa hậu.
Khám phá mọi thứ xung quanh tại Thành cổ Đồ Bàn
Ngoài ra, trong di tích lịch sử này còn có ngôi Tháp Cánh Tiên. Đây là một ngôi tháp được xây dựng theo phong cách nghệ thuật các tháp Chăm điển hình. Ngôi tháp này cao gần 20 mét, phía trên góc tháp có tượng rắn làm bằng đá trắng. Cùng với đó là tượng voi đá và nhiều tượng quái vật.
Nếu đi về phía Bắc của thành cổ Đồ Bàn, bạn sẽ thấy Chùa Thập Tháp Di Đà. Đây là ngôi chùa được xây trên nền của mười tháp Chăm cổ. Về phía Nam sẽ thấy ngôi chùa cổ mang tên Nhạn Tháp.Nhìn chung, thành cổ Đồ Bàn còn lưu giữ được một số di tích liên quan đến văn hóa Chăm Pa.
Ngoài ra, còn có các dấu vết của phong trào Tây Sơn. Như nghê đá, trụ cờ, cổng thành, hồ bán nguyệt, lăng Võ Tánh, lăng Ngô Tùng Châu, cổng thành cũ…Trong đó, lăng Võ Tánh, lăng Ngô Tùng Châu là lăng thờ hai vị tướng nổi danh thời chúa Nguyễn Ánh là Võ Tánh và Ngô Tùng Châu.
Trong lăng, du khách sẽ được ngắm chiếc lầu bát giác cổ kính cùng tấm bia đá khắc công tích của Ngô Tùng Châu và Võ Tánh. Tuy nhiên, các tấm bia này được làm bằng đá trắng. Qua gió bụi thời gian, những chữ Hán khắc trên đó đã mòn đi nhiều.
Thành cổ Đồ Bàn qua đoạn thơ của Chế Lan Viên
Nhà thơ Chế Lan Viên đã từng có những vần thơ nổi tiếng đầy xót xa miêu tả về thành cổ Đồ Bàn như sau:
“Thành Đồ Bàn cũng không thôi nức nở
Trong sương mờ huyền ảo lắng tai nghe
Từ một làng xa xôi bao tiếng mõ
Tan dần trong yên lặng của đồng quê”…
Đừng quên check in tháp đôi quy nhơn khi đến tham quan tại vùng đất võ Bình Định này bạn nhé!
Thành cổ Đồ bàn đã trở thành di tích cấp Quốc gia và là nơi tham quan du lịch và nghiên cứu lịch sử của Bình Định nói riêng và Việt Nam nói chung. Mặc dù thành không còn nữa nhưng du khách có thể tìm lại hình ảnh thời xa xưa qua các di tích và sử liệu ghi chép trong đó.